Visie en koers college

a)   Ontwikkeling rijksbeleid
De gemeenten hebben nog steeds te maken  met financiële onzekerheid en stevenen in rap tempo af op de jaren waarbij het nagenoeg onmogelijk is om een sluitende begroting te presenteren zonder verregaande maatschappelijke consequenties: het zgn. Ravijn doordat het rijk vanaf 2026 een korting op het gemeentefonds van €3 miljard per jaar heeft ingeboekt. Tijdens de laatste perspectiefnota’s heeft ons college deze ontwikkeling en dit risico reeds aangekondigd en geschetst. Het huidige demissionaire kabinet heeft aangegeven niet naar oplossingen te zoeken om de gemeenten financieel tegemoet te komen door dit over te laten aan een nieuw kabinet.  

Naast deze onverantwoorde uitname van het gemeentefonds met jaarlijks €3 miljard, richt de problematiek, waarmee de gemeenten en dus ook de gemeente Heerde mee te  maken heeft, zich op 3 hoofdpunten.

Herverdeeleffect
In 2023 heeft er een herverdeling van het  gemeentefonds plaatsgevonden op basis van nieuwe inzichten/maatstaven. De gemeente Heerde is hierin een nadeelgemeente met als gevolg dat er structureel €700.000,- is gekort op het gemeentefonds. Dit is gebaseerd op een 'ingroeipad' van €37,50 per inwoner. In de Perspectiefnota 2024 e.v. hebben wij u deze ontwikkeling toegelicht. Aangezien landelijk de discussie over dit herverdeeleffect was afgerond, hadden wij ter dekking van dit effect een taakstellende bezuiniging opgenomen, oplopend van €200.000,- (2024) tot €700.000,- (2026 e.v.).  Goed om te weten dat vanaf het jaar 2028 het werkelijke nadeel zal worden doorberekend, dat opnieuw nadelig zal uitpakken voor de gemeente Heerde. 

Opschalingskorting
Het Rijk past bij kleine gemeenten  al een aantal jaren een oplopende korting toe om gemeenten te bewegen tot herindeling over te gaan. De verdere oploop van deze korting is in april jl afgeschaft; dit geeft voor de komende jaren een licht herstel. 

Gewijzigde indexeringssystematiek
De 'trap op trap af systematiek', waarbij de hogere Rijksuitgaven onverminderd worden doorgezet naar de gemeenten, wordt vanaf 2026 niet meer gehanteerd. Hiervoor in de plaats koppelt het Rijk de ontwikkeling (indexering) van het gemeentefonds aan de ontwikkelingen van het bruto binnenlands product (BBP). Deze gewijzigde indexering werkt structureel nadelig door voor gemeenten. Ter compensatie van dit nadeel komt het Rijk gemeenten tijdelijk (2026-2029) tegemoet. Echter, deze compensatie kent wel een prijs namelijk een korting voor 2025. Voor de gemeente Heerde betekent dit voor 2025 een nadeel van €867.000,-.

b)   Beeld meerjarenperspectief
Na verwerking van de positieve Septembercirculaire 2023 en Voorjaarsnota van het Rijk (opmaat naar de bekende Meicirculaire) blijft het saldo voor de komende jaren negatief. Vervolgens zijn hieraan de beleidswensen toegevoegd en zijn de cijfers op basis van 'realistisch ramen' bijgesteld. Na deze mutaties waren de saldi dermate negatief dat besloten is om een aantal financieel technische maatregelen door te voeren. Deze maatregelen zijn uitgebreid toegelicht in dit document. Daarnaast is er nogmaals met een zeer kritische blik en met de ervaring van de afgelopen jaren naar de budgetten gekeken (nacalculatie). Deze exercities hebben geresulteerd in een structurele besparing van bijna €800.000,-. Hiermee is de taakstellende bezuiniging in de Programmabegroting 2024 ter dekking van het herverdelingseffect, nagekomen en (meer dan) volledig gerealiseerd.  

Onderstaand zijn de begrotingssaldi voor de komende jaren, na verwerking van bovengenoemde maatregelen, inzichtelijk gemaakt.
( bedragen met een '-' teken zijn voordelen; zonder teken zijn nadelen)

	2024	2025	2026	2027	2028
Totaal	-560	-121	1.083	1.531	p.m.

 
Toelichting op jaarschijf 2028
Zoals uit bovenstaande tabel blijkt hebben wij de jaarschijf 2028 als ‘pm’ geraamd. Wij hebben daartoe besloten omdat thans het jaar 2028 nog met zeer veel onzekerheden omgeven is, waardoor elke concrete raming op voorhand arbitrair is. Een grove indicatie voor dit jaar is een voorlopig tekort van €3,5 miljoen, echter, dit bedrag kan waarschijnlijk nog positief worden bijgesteld door een actuele doorrekening van de kapitaallasten  en een verhoging van de rijksvergoeding als gevolg van loon- en prijsindex. Daarbij is onder ‘Herverdeeleffect’ aangegeven dat in 2028 het zgn. ingroeimodel afloopt (korting €37,50 per inwoner) en dat dan het werkelijke nadeeleffect (korting €82,-) wordt toegepast. Onduidelijk is in hoeverre dit risico daadwerkelijk -bovenop alle andere rijks ingrepen in het gemeentefonds- wordt uitgevoerd. 

c)   Koers college
Gelet op bovenstaande cijfers heeft ons college er vertrouwen in om -met behulp van enkele technische maatregelen en beleidsarme besparingen- het begrotingsjaar 2025 sluitend te maken. Een sluitende programmabegroting 2025 is belangrijk, omdat daarmee goedkeuring van onze financieel toezichthouder (provincie) gewaarborgd is.
Vanaf het jaar 2026 is de jaarlijkse begroting zonder ingrijpende ombuigingen evenwel niet meer sluitend te krijgen. De VNG heeft ook voor deze begrotingscyclus een advies geschreven hoe gemeenten hiermee om kunnen gaan. Dit advies luidt in hoofdlijnen:

1. Bereid ombuigingen voor in geval het Rijk niet met aanvullende financiële middelen komt en het perspectief niet verbeterd wordt; maar voer deze ombuigingen nog niet door!
2. Maak deze ombuigingen zo concreet mogelijk (inhoudelijk en financieel);
3. Focus hierbij vooral op taken in medebewind.

Wij stellen voor om het advies van de VNG over te nemen.  Dit betekent dat wij met uw raad in het najaar van 2024 een traject willen starten om rond maart 2025 een concreet en toereikend ombuigingspakket -gebaseerd op het tekort van 2027- te kunnen presenteren. Deze voorstellen kunnen dan in de Perspectiefnota 2026-2029 worden verwerkt. Hierbij realiseren we ons dat mogelijk niet alle bezuinigingen meteen vanaf kalenderjaar 2026 kunnen worden gerealiseerd. Mocht het begrotingsjaar van 2026 hierdoor niet sluiten, dan stellen we voor om dit jaar incidenteel dicht te leggen met een toevoeging vanuit de algemene reserve. Door deze aanpak geven we onszelf ook nog enige gelegenheid de ontwikkelingen vanuit het rijk af te wachten.